Tranĉitaj Morfemoj

Speciala trajto de Globasa estas la uzo de tranĉitaj morfemoj. Tranĉitaj morfemoj estas funkciovortoj aŭ afiksoj kun pli mallonga formo kaj tipe pli mallarĝa aŭ pli larĝa signifo ol iliaj korespondaj gepatraj vortoj. Tranĉitaj morfemoj ne estas derivitaj vortoj en si mem, kaj fakte estas plej bone rigardataj kiel tute sendependaj radikaj vortoj kiuj estas similaj laŭ formo al certaj enhavaj vortoj kiel maniero faciligi la procezon de ilia lernado. Rezulte, tranĉitaj morfemoj ne devas ekesti per sistema ŝablono.

Simila trajto troviĝas en naturaj lingvoj. En la kreolaj lingvoj de la mondo, ekzemple, estas ofte vidi funkciovortojn ekesti el enhavaj vortoj de la gepatra lingvo. Fakte, tiel plej multaj naturaj lingvoj evoluis kaj generis funkciovortojn kaj gramatikajn morfemojn. Por fascina diskuto pri ĉi tiu temo vidu La Disvolviĝo de Lingvo: Evolua Travojaĝo de la Plej Granda Invencio de la Homaro, de Guy Deutscher.

La jenaj funkciovortoj estas tranĉitaj morfemoj:

  • cel (al, por, por ke) de cele (celo)
  • dur (dum) de dure (daŭro)
  • fal (farita de) de fale (fari)
  • fol (laŭ, apud) de folo (sekvi)
  • ger (kondicionalo) de eger (se)
  • har (kun, havanta) de hare (havi)
  • kom (ol) de kompara (komparo/kompari)
  • kos (pro) de kosa (kaŭzo)
  • kwas (kvazaŭ) de kwasi (ŝajna)
  • pas (tra) de pasa (pasi)
  • sol (nur) de solo (sola)
  • tas (al, por, nerekta objekto) de taslum (ricevi)
  • tem (pri) de tema (temo)
  • ton (kune kun) de tongo (kune)
  • wey (ĉirkaŭ) de jowey (ĉirkaŭaĵo)
  • yon (kun, per, de) de yongu (uzi)

La jenaj prefiksoj estas tranĉitaj morfemoj:

  • aw- (for) de awsenti (forestanta)
  • awto- (aŭto-, aŭtomate) de awtomati (aŭtomata)
  • du- (daŭra/kutima aspekto) de dure (daŭro)
  • fin- (fino/fini) de fini (fini)
  • fron- (antaŭen) de fronta (frunto, fronto)
  • ja- (tuj apud) de jara (najbaro)
  • pre- (ĉi tie/tie) de presenti (ĉeestanta)
  • pos- (kontraŭa) de opos (kontraŭa)
  • ru- (retro, malantaŭen) de ruke (dorso, malantaŭo)
  • xor- (komenci) de xoru (komenci)

La jenaj sufiksoj estas tranĉitaj morfemoj:

  • -cu (netransitiva) de cudu (akiri)
  • -gon (geometria figuro kun specifa nombro da anguloj) de gono (angulo)
  • -gi (transitiva) de gibe (doni)
  • -je (grado) de daraje (grado)
  • -sa (lingvo; bestaj krioj) de basa (lingvo)