Vortordo: Frazstrukturo

Strikta Vortordo

En Globasa, relative strikta vortordo estas aplikata ene de frazoj.

Substantivaj Frazoj

Substantivaj frazoj konsistas el la sekva strukturo, kiel ilustrita en la tabelo sube:

(Specifigilo) + (Komplemento) + Kerno

Ĉar specifigiloj kaj komplementoj estas nedevigaj, substantiva frazo povas konsisti el ununura substantivo, ekzemple, kitabu.

Triapersonaj Pronomoj ĉe Fino de Substantivaj Frazoj

Substantivaj frazoj ĉiam devas finiĝi per substantivo aŭ pronomo. Kiam ajn substantivo estas komprenata kaj ellasita, pronomo devas anstataŭigi ĝin, anstataŭ lasi specifigilon aŭ komplementon pendanta. Sen la uzo de pronomoj por kompletigi substantivajn frazojn, tiaj frazoj havus malsamajn signifojn aŭ kreus nekompletajn kaj tial negramatajn frazojn.

Determinilo + Pronomo = Kompleta Substantiva Frazo

Banete ergo velosi ji banete ergo hanman.
Iuj laboras rapide kaj iuj laboras malrapide.

Sen la pronomo te, la frazo legus:
Ban ergo sen velosi ji ban ergo sen hanman.
Iu laboro estas rapida kaj iu laboro estas malrapida.

Poseda Adjektivo + Pronomo (Poseda Pronomo) = Kompleta Substantiva Frazo

Yusu gami ergo velosi mas misu te ergo hanman.
Via edzino laboras rapide sed mia laboras malrapide.

Sen la pronomo te, la dua parto de la frazo legus:
Misu ergo sen hanman.
Mia laboro estas malrapida.

Kvantigilo + Pronomo = Kompleta Substantiva Frazo

Dua basataytiyen ergo velosi mas un te ergo hanman.
Du tradukistoj laboras rapide sed unu laboras malrapide.

Sen la pronomo te, la dua parto de la frazo legus:
Un ergo sen hanman.
Unu laboro estas malrapida.

Adjektivo + Pronomo = Kompleta Substantiva Frazo

Day manyen ergo velosi mas lil te ergo hanman.
La granda viro laboras rapide sed la malgranda laboras malrapide.

Sen la pronomo te, la dua parto de la frazo legus:
Lil ergo sen hanman.
La malgranda laboro estas malrapida.

Verbaj Frazoj

Verbaj frazoj estas similaj en strukturo al substantivaj frazoj:

Verbaj Markiloj

Kiel specifigiloj, verbaj markiloj (nun, le, xa, ger, am, na) estas metitaj ĉe la komenco de verbaj frazoj.

Adverboj

Kiel vidite en la frazo supre, adverboj (aŭ adverbaj frazoj) tipe antaŭas verbojn.

Alternative, adverboj povas esti metitaj post la verbo, tuj post objektoj, se ekzistas.

• Se la frazo ne havas rektajn aŭ nerektajn objektojn, la adverbo povas tuj sekvi la verbon.

Femyen danse meli.
La sinjorino dancas bele.

• Tamen, se la frazo enhavas objektojn, la adverba frazo devas tuj sekvi ĉiujn objektojn.

Mi le gibe pesa cel coriyen volekal koski mi le befobi ki te xa morgi mi.
Mi donis la monon al la ŝtelisto nevole ĉar mi timis ke li mortigos min.

Adverboj ankaŭ povas esti movitaj al la komenco de la frazo, kondiĉe ke ekzistas difinita paŭzo kun la komo por apartigi la frazon de la resto de la frazo. Sen la paŭzo, la adjektivo/adverbo povus esti erare interpretita kiel modifanta la subjekton.

Velosi, bwaw glu sui.
Rapide, la hundo trinkas la akvon.

Unyum, te le idi cel banko.
Unue, ŝi iris al la banko.

Neigo

La neganta adverbo no tuj antaŭas la vorton aŭ frazon estantan negata.

Manyen no godomo bur danse.
aŭ: Manyen danse no godomo bur.
La viro ne dancas tro malbone.

En la dua frazo supre, no estas kune kun la resto de la komplemento ĉe la fino de la frazo. (La viro ja dancis, sed ne tro malbone.)

Alternative, no povus tuj antaŭi la verbon kaj esti interpretita kiel modifanta la verbon plus ĝiajn priskribajn adverbojn.

Manixu no danse godomo bur.
La viro ne dancas tro malbone.

Infinitivaj Verbaj Frazoj

Infinitivaj verbaj frazoj havas la sekvan strukturon:

na + verba frazo

Vidu Infinitivaj Verbaj Frazoj sub Frazstrukturo.

Prepoziciaj Frazoj

Globasa, kiel plej multaj SVO-lingvoj, uzas prepoziciojn anstataŭ postpoziciojn. Prepoziciaj frazoj estas komponitaj de prepozicio sekvata de substantiva frazo.

La pozicio de prepoziciaj frazoj ene de frazoj estas klarigita sub Frazstrukturo.

Adverboj de Fokuso

Krom no (ne), Adverboj de fokuso, kiel ekzemple sol (nur), pia (ankaŭ) kaj hata (eĉ), ne aperas en la tabeloj de Substantiva Frazo kaj Verba Frazo supre. La kialo de tio estas ke adverboj de fokuso povas aperi ie ajn en frazo, depende de kio estas modifita en la frazo. Adverboj de fokuso ĉiam tuj antaŭas la frazon aŭ vorton, kiun ili modifas.

Misu gami glu sol kafe fe soba.
Mia edzino trinkas nur kafon matene.

Misu gami glu kafe hata fe axam.
Mia edzino trinkas kafon eĉ vespere.

Pia misu gami glu kafe fe soba.
Mia edzino, ankaŭ, trinkas kafon matene.

Kompleksaj Adjektivaj Frazoj

Kompleksaj adjektivaj frazoj venas post la substantivoj, kiujn ili modifas.

Adjektivo/Adverbo plus Prepozicia Frazo

kitabu eskrido fal misu doste
la libro skribita de mia amiko

alimyen hox kos yusu sukses
la instruisto feliĉa pro via sukceso

Komparativaj Adjektivo/Adverbo-Frazoj

nini maxmo lao kom misu sodar
la infano pli aĝa ol mia frato

Relativaj Propozicioj

En Globasa, relativaj propozicioj estas enkondukitaj per la modifanta propozicia markilo hu kaj retenas tipan vortordon. Indas noti ke la konjunkcio hu ne havas ekzaktan ekvivalenton en Esperanto sed estas tipe tradukita kiel kiu aŭ tiu, kiu.

Relativaj Propozicioj kun Rekomenca Pronomo

Relativaj propozicioj kiuj bezonas pronomon por rilati reen al la antaŭaĵo uzas la devigan rekomencan relativan pronomon da (li, ŝi, ĝi, ili, tiu, tiuj).

Te sen femixu hu da lubi mi.
"Ŝi estas la virino kiu tiu amas min."
Ŝi estas la virino kiu amas min.

Te sen femixu hu mi lubi da.
"Ŝi estas la virino kiun mi amas tiun."
Ŝi estas la virino kiun mi amas.

Mi le sonxi katatul hu mi kata roti yon da.
"Mi perdis la tranĉilon per kiu mi tranĉis la panon per tiu."
Mi perdis la tranĉilon per kiu mi tranĉis la panon.

Kamisa hu mi suki da sen blue. aŭ To sen blue, kamisa hu mi suki da.
"La ĉemizo kiun mi ŝatas tiun estas blua." aŭ "Ĝi estas blua, la ĉemizo kiun mi ŝatas tiun."
La ĉemizo kiun mi ŝatas estas blua. aŭ Ĝi estas blua, la ĉemizo kiun mi ŝatas.

Noto: Kiel vidite en la lasta ekzemplo, kiam la relativa propozicio estas parto de la subjekto, la frazo povas esti reformulita por meti la kernon de la frazo unue kaj movi la relativan propozicion al la fino de la frazo. Tio helpas fari la frazon pli facile prilaborebla.

La poseda adjektivo dasu estas uzata en relativaj propozicioj jene:

Te sen manixu hu dasu sodar kone mi.
"Li estas la viro kies frato konas min."
Li estas la viro kies frato konas min.

Te sen manixu hu mi kone dasu sodar.
"Li estas la viro kies fraton mi konas."
Li estas la viro kies fraton mi konas.

Manyen hu dasu gami Globasa sen misu doste. aŭ Te sen misu doste, manyen hu dasu gami Globasa.
"La ulo kies edzino parolas Globasa estas mia amiko." aŭ "Li estas mia amiko, la ulo kies edzino parolas Globasa."
La ulo kies edzino parolas Globasa estas mia amiko. aŭ Li estas mia amiko, la ulo kies edzino parolas Globasa.

Relativaj Propozicioj kun Rekomenca Korelativa Adverbo

Relativaj propozicioj en kiuj korelativa adverbo rilatas reen al la antaŭaĵo estas jene:

Kitabudom hu mi ergo denloka sen day.
"La biblioteko kie mi laboras estas granda."
aŭ
Kitabudom hu denloka mi ergo sen day.
"La biblioteko kie mi laboras estas granda."
La biblioteko kie mi laboras estas granda.

Din hu mi xa preata denwatu sen Lunadin.
"La tago kiam mi alvenos estas lundo."
aŭ
Din hu denwatu mi xa preata sen Lunadin.
"La tago kiam mi alvenos estas lundo."
La tago kiam mi alvenos estas lundo.

Anstataŭ korelativaj adverboj, prepoziciaj frazoj povas esti uzataj por peri ekvivalentajn frazojn.

Kitabudom hu mi ergo in da sen day.
"La biblioteko en kiu mi laboras estas granda."
aŭ
Kitabudom hu in da mi ergo sen day.
"La biblioteko en kiu mi laboras estas granda."
La biblioteko en kiu mi laboras estas granda.

Din hu mi xa preata fe da sen Lunadin.
"La tago en kiu mi alvenos estas lundo."
aŭ
Din hu fe da mi xa preata sen Lunadin.
"La tago en kiu mi alvenos estas lundo."
La tago en kiu mi alvenos estas lundo.

Relativaj Propozicioj en Nespecifaj Substantivaj Frazoj

Nespecifaj substantivaj frazoj kun relativaj propozicioj povas esti komponitaj de to/te plus rekomenca korelativa adverbo aŭ da.

Mi no suki to hu mi ergo denloka.
"Mi ne ŝatas tion kie mi laboras."
aŭ
Mi no suki to hu denloka mi ergo.
"Mi ne ŝatas tion kie mi laboras."
Mi ne ŝatas kie mi laboras.

Mi suki to hu yu broxa misu tofa denmaner.
"Mi ŝatas tion kiel vi brosas miajn harojn."
aŭ
Mi suki to hu denmaner yu broxa misu tofa.
"Mi ŝatas tion kiel vi brosas miajn harojn."
Mi ŝatas kiel vi brosas miajn harojn.

Am gibe tas mi to hu mi vole da.
"Donu al mi tion kion mi volas."
Donu al mi kion mi volas.

Mi no suki te hu yu le seleti da.
"Mi ne ŝatas tiun kiun vi elektis."
Mi ne ŝatas kiun vi elektis.

Alternative, ili povas esti komponitaj de substantivo plus rekomenca prepozicia frazo aŭ da.

Mi no suki loka hu mi ergo in da.
"Mi ne ŝatas la lokon kie mi laboras."
aŭ
Mi no suki loka hu in da mi ergo.
"Mi ne ŝatas la lokon kie mi laboras."
Mi ne ŝatas la lokon kie mi laboras.

Mi suki maner hu yu broxa misu tofa yon da.
"Mi ŝatas la manieron kiel vi brosas miajn harojn."
aŭ
Mi suki maner hu yon da yu broxa misu tofa.
"Mi ŝatas la manieron kiel vi brosas miajn harojn."
Mi ŝatas la manieron kiel vi brosas miajn harojn.

Am gibe tas mi xey hu mi vole da.
"Donu al mi la aferon kiun mi volas."
Donu al mi la aferon kiun mi volas.

Mi no suki person hu yu le seleti da.
"Mi ne ŝatas la personon kiun vi elektis."
Mi ne ŝatas la personon kiun vi elektis.

Nerelativaj Modifantaj Propozicioj

Substantivoj estas foje modifitaj per propozicioj kiuj ne estas relativaj, alivorte, propozicioj sen rekomenca elemento. Ĉi tiuj propozicioj estas enkondukitaj per feki.

Singa begude idey feki maux ger abil na sahay te.
La leono estis tiklota de la ideo ke la muso povus helpi lin.

Propozicioj kun feki anstataŭ Relativaj Propozicioj kun hu

Substantivaj frazoj kun vortoj de loko, tempo, maniero kaj kialo povas esti modifitaj per propozicioj kun feki anstataŭ relativaj propozicioj kun hu. Alivorte, por krei pli mallongajn frazojn sen rekomencaj propozicioj, feki povas anstataŭigi hu plus rekomencan korelativon aŭ prepozician frazon (hu denloka/hu in da, hu denwatu/hu fe da, hu denmaner/hu yon da, hu denseba/hu kos da).

Mi no suki restoran feki imi le yam.
"Mi ne ŝatas la restoracion kie ni manĝis."
Mi ne ŝatas la restoracion kie ni manĝis.

Te sokutu (fe) moy mara feki te estaycu.
"Li falas ĉiufoje kiam li stariĝas."
Li falas ĉiufoje kiam li stariĝas.

Mi suki maner feki yu broxa misu tofa.
"Mi ŝatas la manieron kiel vi brosas miajn harojn."
Mi ŝatas la manieron kiel vi brosas miajn harojn.

Seba feki yu no xwexi sen koski yu no abyasa.
"La kialo ke vi ne lernas estas ĉar vi ne praktikas."
La kialo ke vi ne lernas estas ĉar vi ne praktikas.