Szyk wyrazów: Struktura frazy

Ścisły szyk wyrazów

W globasie, w obrębie fraz, stosuje się stosunkowo ścisły szyk wyrazów.

Frazy nominalne

Frazy nominalne mają następującą strukturę, jak pokazano w poniższej tabeli:

(Określnik) + (Dopełnienie) + Rdzeń

Ponieważ określniki i dopełnienia są opcjonalne, fraza nominalna może składać się z pojedynczego rzeczownika, na przykład kitabu.

Zaimki trzecioosobowe na końcu fraz nominalnych

Frazy nominalne muszą zawsze kończyć się rzeczownikiem lub zaimkiem. Zawsze, gdy rzeczownik jest domyślny i pominięty, musi zastąpić go zaimek, a nie pozostawiać określnika lub dopełnienia "wiszącymi". Bez użycia zaimków do uzupełnienia fraz nominalnych, takie frazy miałyby inne znaczenia lub tworzyłyby niekompletne, a zatem niegramatyczne zdania.

Określnik + Zaimek = Kompletna fraza nominalna

Banete ergo velosi ji banete ergo hanman.
Niektórzy pracują szybko, a niektórzy pracują wolno.

Bez zaimka te, zdanie brzmiałoby:
Ban ergo sen velosi ji ban ergo sen hanman.
Jakaś praca jest szybka, a jakaś praca jest wolna.

Przymiotnik dzierżawczy + Zaimek (Zaimek dzierżawczy) = Kompletna fraza nominalna

Yusu gami ergo velosi mas misu te ergo hanman.
Twój małżonek pracuje szybko, ale mój pracuje wolno.

Bez zaimka te, druga część zdania brzmiałaby:
Misu ergo sen hanman.
Moja praca/zawód jest wolny.

Kwantyfikator + Zaimek = Kompletna fraza nominalna

Dua basataytiyen ergo velosi mas un te ergo hanman.
Dwóch tłumaczy pracuje szybko, ale jeden pracuje wolno.

Bez zaimka te, druga część zdania brzmiałaby:
Un ergo sen hanman.
Jedna praca jest wolna.

Przymiotnik + Zaimek = Kompletna fraza nominalna

Day manyen ergo velosi mas lil te ergo hanman.
Duży mężczyzna pracuje szybko, ale ten mały pracuje wolno.

Bez zaimka te, druga część zdania brzmiałaby:
Lil ergo sen hanman.
Mała praca jest wolna.

Frazy werbalne

Frazy werbalne mają podobną strukturę do fraz nominalnych:

Znaczniki czasownikowe

Jako określniki, znaczniki czasownikowe (nun, le, xa, ger, am, na) są umieszczane na początku fraz werbalnych.

Przysłówki

Jak widać w powyższym zdaniu, przysłówki (lub frazy przysłówkowe) zazwyczaj poprzedzają czasowniki.

Alternatywnie, przysłówki mogą być umieszczone po czasowniku, bezpośrednio po dopełnieniach, jeśli takie występują.

• Jeśli zdanie nie ma dopełnienia bliższego ani dalszego, przysłówek może następować bezpośrednio po czasowniku.

Femyen danse meli.
Pani tańczy pięknie.

• Jeśli jednak zdanie zawiera dopełnienia, fraza przysłówkowa musi następować bezpośrednio po wszystkich dopełnieniach.

Mi le gibe pesa tas coriyen volekal koski mi le befobi ki te xa morgi mi.
Dałem pieniądze złodziejowi mimowolnie, ponieważ bałem się, że mnie zabije.

Przysłówki można również przenieść na początek zdania, o ile występuje wyraźna pauza z przecinkiem, aby oddzielić frazę od reszty zdania. Bez pauzy przymiotnik/przysłówek mógłby zostać błędnie zinterpretowany jako modyfikujący podmiot.

Velosi, bwaw glu sui.
Szybko, pies pije wodę.

Unyum, te le idi cel banko.
Najpierw, ona poszła do banku.

Zaprzeczenie

Przysłówek przeczący no bezpośrednio poprzedza słowo lub frazę, które są negowane.

Manyen no godomo bur danse.
lub: Manyen danse no godomo bur.
Mężczyzna nie tańczy aż tak źle.

W drugim zdaniu powyżej, no jest razem z resztą dopełnienia na końcu zdania. (Mężczyzna tańczył, ale nie aż tak źle.)

Alternatywnie, no może bezpośrednio poprzedzać czasownik i być interpretowane jako modyfikujące czasownik wraz z jego opisowymi przysłówkami.

Manixu no danse godomo bur.
Mężczyzna nie tańczy aż tak źle.

Frazy werbalne w bezokoliczniku

Frazy werbalne w bezokoliczniku mają następującą strukturę:

na + fraza werbalna

Zobacz Frazy werbalne w bezokoliczniku w rozdziale Struktura zdania.

Frazy przyimkowe

Globasa, jak większość języków SVO, używa przyimków, a nie zaimków. Frazy przyimkowe składają się z przyimka, po którym następuje fraza nominalna.

Pozycja fraz przyimkowych w zdaniach jest wyjaśniona w rozdziale Struktura zdania.

Przysłówki precyzujące

Poza no (nie), Przysłówki precyzujące, takie jak sol (tylko), pia (również, też) i hata (nawet), nie pojawiają się w powyższych tabelach fraz nominalnych i werbalnych. Powodem tego jest to, że przysłówki precyzujące mogą pojawić się w dowolnym miejscu w zdaniu, w zależności od tego, co jest modyfikowane w zdaniu. Przysłówki precyzujące zawsze bezpośrednio poprzedzają frazę lub słowo, które modyfikują.

Misu gami glu sol kafe fe soba.
Mój małżonek pije tylko kawę rano.

Misu gami glu kafe hata fe axam.
Mój małżonek pije kawę nawet wieczorem.

Pia misu gami glu kafe fe soba.
Mój małżonek też pije kawę rano.

Złożone frazy przymiotnikowe

Złożone frazy przymiotnikowe występują po rzeczownikach, które modyfikują.

Przymiotnik/Przysłówek plus fraza przyimkowa

kitabu eskrido fal misu doste
książka napisana przez mojego przyjaciela

alimyen hox kos yusu sukses
nauczyciel szczęśliwy z twojego sukcesu

Porównawcze frazy przymiotnikowe/przysłówkowe

nini maxmo lao kom misu sodar
dziecko starsze niż mój brat

Zdania względne

W globasie zdania względne są wprowadzane za pomocą znacznika zdania podrzędnego hu i zachowują typowy szyk wyrazów. Warto zauważyć, że spójnik hu nie ma dokładnego odpowiednika w języku polskim, ale jest zwykle tłumaczony jako który, która, które.

Zdania względne z zaimkiem wznawiającym

Zdania względne, które wymagają zaimka, aby odnieść się do poprzednika, używają obowiązkowego wznawiającego zaimka względnego da (on, ona, ono, oni, one, ten, tamten, ta, tamta, ci, tamci, te, tamte).

Te sen femixu hu da lubi mi.
"Ona jest kobietą, która ona kocha mnie."
Ona jest kobietą, która mnie kocha.

Te sen femixu hu mi lubi da.
"Ona jest kobietą, którą ja kocham ją."
Ona jest kobietą, którą kocham.

Mi le sonxi katatul hu mi kata roti yon da.
"Zgubiłem nóż, którym kroiłem chleb nim."
Zgubiłem nóż, którym kroiłem chleb.

Kamisa hu mi suki da sen blue. lub To sen blue, kamisa hu mi suki da.
"Koszula, którą lubię ją, jest niebieska." lub "To jest niebieskie, koszula, którą lubię ją."
Koszula, którą lubię, jest niebieska. lub To jest niebieskie, koszula, którą lubię.

Uwaga: Jak widać w ostatnim przykładzie, gdy zdanie względne jest częścią podmiotu, zdanie można przeformułować w celu umieszczenia rdzenia zdania na początku i przesunięcia zdania względnego na koniec zdania. To pomaga uczynić zdanie łatwiejszym do przetworzenia.

Przymiotnik dzierżawczy dasu jest używany w zdaniach względnych w następujący sposób:

Te sen manixu hu dasu sodar kone mi.
"On jest mężczyzną, którego jego brat zna mnie."
On jest mężczyzną, którego brat mnie zna.

Te sen manixu hu mi kone dasu sodar.
"On jest mężczyzną, którego ja znam jego brata."
On jest mężczyzną, którego brata znam.

Manyen hu dasu gami Globasa sen misu doste. lub Te sen misu doste, manyen hu dasu gami Globasa.
"Facet, którego jego małżonka mówi w globasie, jest moim przyjacielem." lub "On jest moim przyjacielem, facet, którego małżonka mówi w globasie."
Facet, którego małżonka mówi w globasie, jest moim przyjacielem. lub On jest moim przyjacielem, facet, którego małżonka mówi w globasie.

Zdania względne z wznawiającym przysłówkiem korelatywnym

Zdania względne, w których przysłówek korelatywny odnosi się do poprzednika, są następujące:

Kitabudom hu mi ergo denloka sen day.
"Biblioteka, w której pracuję tam, jest duża."
lub
Kitabudom hu denloka mi ergo sen day.
"Biblioteka, w której tam pracuję, jest duża."
Biblioteka, w której pracuję, jest duża.

Din hu mi xa preata denwatu sen Lunadin.
"Dzień, w którym przybywam wtedy, to poniedziałek."
lub
Din hu denwatu mi xa preata sen Lunadin.
"Dzień, w którym wtedy przybywam, to poniedziałek."
Dzień, w którym przybywam, to poniedziałek.

Zamiast przysłówków korelatywnych, można użyć fraz przyimkowych, aby przekazać równoważne zdania.

Kitabudom hu mi ergo in da sen day.
"Biblioteka, w której pracuję w niej, jest duża."
lub
Kitabudom hu in da mi ergo sen day.
"Biblioteka, w której w niej pracuję, jest duża."
Biblioteka, w której pracuję, jest duża.

Din hu mi xa preata fe da sen Lunadin.
"Dzień, w którym przybywam w nim, to poniedziałek."
lub
Din hu fe da mi xa preata sen Lunadin.
"Dzień, w którym w nim przybywam, to poniedziałek."
Dzień, w którym przybywam, to poniedziałek.

Zdania względne w niesprecyzowanych frazach nominalnych

Niesprecyzowane frazy nominalne ze zdaniami względnymi mogą składać się z to/te plus wznawiający przysłówek korelatywny lub da.

Mi no suki to hu mi ergo denloka.
"Nie lubię tego, w którym pracuję tam."
lub
Mi no suki to hu denloka mi ergo.
"Nie lubię tego, w którym tam pracuję."
Nie lubię miejsca, w którym pracuję.

Mi suki to hu yu broxa misu tofa denmaner.
"Lubię to, w jaki ty czeszesz moje włosy w ten sposób."
lub
Mi suki to hu denmaner yu broxa misu tofa.
"Lubię to, w jaki w ten sposób ty czeszesz moje włosy."
Lubię to, jak czeszesz moje włosy.

Am gibe tas mi to hu mi vole da.
"Daj mi to, czego chcę tego."
Daj mi to, czego chcę.

Mi no suki te hu yu le seleti da.
"Nie lubię jej/jego/ich, którego/którą/których wybrałeś tego/tę/tych."
Nie lubię tego/tej/tych, kogo wybrałeś.

Alternatywnie, mogą składać się z rzeczownika plus wznawiająca fraza przyimkowa lub da.

Mi no suki loka hu mi ergo in da.
"Nie lubię miejsca, w którym pracuję w tym."
lub
Mi no suki loka hu in da mi ergo.
"Nie lubię miejsca, w którym w tym pracuję."
Nie lubię miejsca, w którym pracuję.

Mi suki maner hu yu broxa misu tofa yon da.
"Lubię sposób, w jaki czeszesz moje włosy w tym."
lub
Mi suki maner hu yon da yu broxa misu tofa.
"Lubię sposób, w jaki w tym ty czeszesz moje włosy."
Lubię sposób, w jaki czeszesz moje włosy.

Am gibe tas mi xey hu mi vole da.
"Daj mi rzecz, której chcę tej."
Daj mi rzecz, którą chcę.

Mi no suki person hu yu le seleti da.
"Nie lubię osoby, którą wybrałeś tę."
Nie lubię osoby, którą wybrałeś.

Niewzględne zdania modyfikujące

Rzeczowniki są czasami modyfikowane zdaniami, które nie są względne, innymi słowy, zdaniami bez elementu wznawiającego. Te zdania są wprowadzane za pomocą feki.

Singa begude idey feki maux ger abil na sahay te.
Lew był połechtany myślą, że mysz mogłaby mu pomóc.

Zdania z feki zamiast zdań względnych z hu

Frazy nominalne ze słowami miejsca, czasu, sposobu i przyczyny mogą być modyfikowane za pomocą zdań z feki zamiast zdań względnych z hu. Innymi słowy, w celu tworzenia krótszych zdań bez zdań wznawiających, feki może zastąpić hu plus wznawiający przysłówek korelatywny lub frazę przyimkową (hu denloka/hu in da, hu denwatu/hu fe da, hu denmaner/hu yon da, hu denseba/hu kos da).

Mi no suki restoran feki imi le yam.
"Nie lubię restauracji, w której jedliśmy ."
Nie lubię restauracji, w której jedliśmy.

Te sokutu (fe) moy mara feki te estaycu.
"On upada za każdym razem, gdy wstaje."
On upada za każdym razem, gdy wstaje.

Mi suki maner feki yu broxa misu tofa.
"Lubię sposób, w jaki czeszesz moje włosy."
Lubię sposób, w jaki czeszesz moje włosy.

Seba feki yu no xwexi sen koski yu no abyasa.
"Powodem, dla którego się nie uczysz, jest to, że nie ćwiczysz."
Powodem, dla którego się nie uczysz, jest to, że nie ćwiczysz.