Korelatywy

Tabela Korelatywów

	*pytający* (który)	*wskazujący* (ten/ci)	*wskazujący* (tamten/tamci)	*nieokreślony* (jakiś, pewien)	*uniwersalny* (każdy)	*negatywny* (żaden)	*alternatywny* (inny)	*identyczny* (ten sam)
*dowolny rzeczownik*	ke... który...	hin... ten...	den... tamten...	ban... jakiś... pewien...	moy... każdy...	nil... żaden...	alo... inny...	sama... ten sam...
*rzecz* to - to	keto co które (z nich)	hinto to (coś), to jedno	dento tamto (coś), tamto jedno	banto coś	moyto wszystko	nilto nic żadne	aloto coś innego	samato to samo
*rzecz w liczbie mnogiej* oto - one	keoto jakie rzeczy które (z nich)	hinoto te (rzeczy), te oto	denoto tamte (rzeczy), tamte oto	banoto jakieś rzeczy	moyoto wszystkie rzeczy	niloto żadne z nich	alooto jakieś inne rzeczy	samaoto te same rzeczy
*istota żywa* te - on/ona lub dowolna forma życia	kete kto który/która (z nich)	hinte ten/ta	dente tamten/tamta	bante ktoś	moyte każdy	nilte nikt	alote ktoś inny	samate ten sam/ta sama
*istota żywa w liczbie mnogiej* ete - oni/one	keete kto którzy/które (z nich)	hinete ci/te	denete tamci/tamte	banete niektórzy z nich	moyete oni wszyscy/one wszystkie	nilete żaden z nich/żadna z nich	aloete jacyś inni/jakieś inne	samaete ci sami/te same
*posiadanie* -su - przyrostek dzierżawczy	kesu czyj/czyja/czyje	hinsu tego/tej	densu tamtego/tamtej	bansu kogoś	moysu każdego	nilsu niczyj/niczyja/niczyje	alosu kogoś innego	samasu tej samej osoby
*rodzaj, sposób* -pul - przyrostek przym./przysł.	kepul jak; w jaki sposób	hinpul tak; w ten sposób	denpul tak; w tamten sposób	banpul jakiś rodzaj; w jakiś sposób	moypul każdy rodzaj; w każdy sposób	nilpul żaden rodzaj; w żaden sposób	alopul inny rodzaj; w inny sposób	samapul ten sam rodzaj; w ten sam sposób
*stopień* -mo - przyrostek przysłówkowy	kemo jak (do jakiego stopnia)	hinmo do tego stopnia tak, taki	denmo do tamtego stopnia tak, tak bardzo, taki	banmo do pewnego stopnia, trochę	moymo do każdego stopnia	nilmo do żadnego stopnia	alomo do innego stopnia	samamo do tego samego stopnia
*ilość* kwanti - ilość	kekwanti ile	hinkwanti tyle	denkwanti tyle	bankwanti pewna ilość	moykwanti cała ilość	nilkwanti żadna ilość, nic	alokwanti inna ilość	samakwanti ta sama ilość
*liczba* numer - liczba	kenumer ile	hinnumer tyle	dennumer tyle	bannumer pewna liczba	moynumer wszystkie/wszyscy	nilnumer żadne/żadni	alonumer inna liczba	samanumer ta sama liczba
*miejsce* loka - miejsce	keloka gdzie	hinloka tutaj	denloka tam	banloka gdzieś	moyloka wszędzie	nilloka nigdzie	aloloka gdzie indziej	samaloka w tym samym miejscu
*czas* watu - czas	kewatu kiedy	hinwatu teraz	denwatu wtedy	banwatu kiedyś	moywatu zawsze	nilwatu nigdy	alowatu w innym czasie	samawatu w tym samym czasie
powód (przyczyna lub cel) seba - powód	keseba dlaczego	hinseba z tego powodu	denseba z tamtego powodu	banseba z jakiegoś powodu	moyseba z każdego powodu	nilseba bez powodu	aloseba z innego powodu	samaseba z tego samego powodu
*sposób, maniera* maner - sposób, maniera	kemaner jak (zrobione w jaki sposób)	hinmaner tak, w ten sposób	denmaner tak, w tamten sposób	banmaner jakoś, w jakiś sposób	moymaner w każdy sposób	nilmaner w żaden sposób	alomaner w inny sposób	samamaner w ten sam sposób

*emfatyczny* he - dowolny, -kolwiek	he keto cokolwiek	he hinto to konkretne	he dento tamto konkretne	he banto cokolwiek	he moyto wszystko i cokolwiek	he nilto żadne, ani jedno	he aloto jakiekolwiek inne	he samato dokładnie to samo

Słowa korelatywne ke, hin, den, ban, moy, nil, alo i sama muszą zawsze być uzupełnione rzeczownikiem (zmodyfikowanym przymiotnikami lub nie) lub zaimkiem. Nigdy nie powinny występować samodzielnie, ponieważ pomijając zaimek/rzeczownik, korelatyw może być łatwo pomylony z określnikiem rzeczownika/czasownika, który po nim następuje. W przypadku braku określonego rzeczownika, zaimki te lub to oznaczają koniec frazy rzeczownikowej. Zobacz Frazy rzeczownikowe.

Porównaj następujące zdania:

Hinto bon nasacu.
To (coś) ładnie pachnie.

W powyższym zdaniu -to oznacza koniec frazy rzeczownikowej.

Hin bon nasacu... memorigi mi cel misu femgami.
Ten piękny zapach... przypomina mi moją żonę.

W powyższym zdaniu nasacu oznacza koniec frazy rzeczownikowej.

kekwanti, kenumer

Podobnie, po kekwanti (jaka ilość czegoś) i kenumer (jaka liczba czegoś) musi również następować te lub to, gdy rzeczownik jest domyślny i nie określony.

kenumer bon lala - ile dobrych piosenek
vs
Kenumer te bon lala?
Ilu (z nich) dobrze śpiewa?

Mi le kari dua kilogramo fe risi. Yu le kari kekwanti to?
Kupiłem/Kupiłam dwa kilogramy ryżu. Ile ty kupiłeś/kupiłaś?

Obowiązkowe cel

Przyimek cel jest obowiązkowy z korelatywami loka, gdy występuje ruch.

cel keloka - gdzie (dokąd)
cel hinloka - tutaj (dotąd)
cel denloka - tam (tamże)
itd.

Pytania vs. Zdania pytające w zdaniach oznajmujących

Zdania pytające w zdaniach oznajmujących to zdania podrzędne, które pojawiają się w miejscu fraz rzeczownikowych i które oznaczają odpowiedź na pytanie "XYZ?" lub jego wariant. Tworzy się je, wprowadzając je spójnikiem ku, używając tego samego określnika (ke) co w prawdziwych pytaniach i zachowując szyk zdania pytającego.

Poniższe pary przykładowych zdań ilustrują: (1) prawdziwe pytania, (2) zdania oznajmujące ze zdaniami pytającymi

ke - który; kete - kto(kogo); keto - co

(1) Kete lubi yu?
"Kto kocha ciebie?"
Kto cię kocha?

(2) Mi jixi ku kete lubi yu.
"Wiem to: Kto kocha ciebie?."
Wiem, kto cię kocha.

(1) Yu lubi kete?
"Ty kochasz kogo."
Kogo kochasz?

(2) Mi jixi ku yu lubi kete.
"Wiem to: Ty kochasz kogo?."
Wiem, kogo kochasz.

(1) Te vole na yam keto?
"On/Ona chce jeść co?"
Co on/ona chce jeść?

(2) Mi le wanji ku te vole na yam keto.
"Zapomniałem/Zapomniałam to: On/Ona chce jeść co?."
Zapomniałem/Zapomniałam, co on/ona chce jeść.

(1) Te le gibe pesa tas ke doste?
"Ona dała pieniądze któremu przyjacielowi?" Któremu przyjacielowi ona dała pieniądze?

(2) Te le no loga ku te le gibe pesa tas ke doste.
"Ona nie powiedziała tego: Któremu przyjacielowi dała pieniądze?."
Ona nie powiedziała, któremu przyjacielowi dała pieniądze.

kesu - czyj/czyja/czyje

(1) Hinto sen kesu kursi?
"To jest czyje krzesło?"
Czyje to jest krzesło?

(2) Mi vole na jixi ku hinto sen kesu kursi.
"Chcę wiedzieć to: To jest czyje krzesło?."
Chcę wiedzieć, czyje to jest krzesło.

(1) Kesu kitabu sen per mesa?
"Czyja książka na stole?"
Czyja książka jest na stole?

(2) Mi jixi ku kesu kitabu sen per mesa.
"Wiem to: Czyja książka jest na stole?."
Wiem, czyja książka jest na stole.

kepul - jaki (z rzeczownikami); jak (z czasownikami)

(1) Yu sen kepul?
"Ty jesteś jak?"
Jak się masz?

(2) Te le swal ku yu sen kepul.
"On/Ona zapytał/zapytała to: Ty jesteś jak?."
On/Ona zapytał/zapytała, jak się masz.

(1) Yu sen kepul insan?
"Ty jesteś jakim rodzajem osoby?"
Jakim rodzajem osoby jesteś?

(2) Mi jixi ku yu sen kepul insan.
"Wiem to: Jakim rodzajem osoby jesteś?."
Wiem, jakim rodzajem osoby jesteś.

kemo - jak (do jakiego stopnia)

(1) Te sen kemo lao?
"Ona jest jak stara?"
Ile ona ma lat?

(2) Te le loga tas mi ku te sen kemo lao.
"Ona powiedziała mi to: Ona jest jak stara?."
Ona powiedziała mi, ile ma lat.

(1) Yu sen kemo pilodo?
"Ty jesteś jak zmęczony/zmęczona?"
Jak bardzo jesteś zmęczony/zmęczona?

(2) Mi jixi ku yu sen kemo pilodo.
Wiem to: "Ty jesteś jak zmęczony/zmęczona?".
Wiem, jak bardzo jesteś zmęczony/zmęczona.

kekwanti - ile; kenumer - ile

(1) Yu le kari kekwanti risi?
"Ty kupiłeś/kupiłaś ile ryżu?"
Ile ryżu kupiłeś/kupiłaś?

(2) Mi le oko ku yu le kari kekwanti risi.
"Widziałem/Widziałam to: Ty kupiłeś/kupiłaś ile ryżu?."
Widziałem/Widziałam, ile ryżu kupiłeś/kupiłaś.

(1) Yu hare kenumer bete?
"Ty masz ile dzieci?"
Ile masz dzieci?

(2) Mi jixivole ku yu hare kenumer bete.
"Zastanawiam się nad tym: Ty masz ile dzieci?."
Zastanawiam się, ile masz dzieci.

keloka - gdzie

(1) Te ergo keloka?
"On/Ona pracuje gdzie?"
Gdzie on/ona pracuje?

(2) Mi jixi ku te ergo keloka.
"Wiem to: On/Ona pracuje gdzie?."
Wiem, gdzie on/ona pracuje.

kewatu - kiedy

(1) Te xa preata kewatu?
"Ona przyjedzie kiedy?"
Kiedy ona przyjedzie?

(2) Dento sen ku te xa preata kewatu.
"To jest to: Ona przyjedzie kiedy?."
Wtedy ona przyjedzie.

keseba - dlaczego

(1) Yu le no idi cel parti keseba?
"Ty nie poszedłeś/poszłaś na imprezę dlaczego?"
Dlaczego nie poszedłeś/poszłaś na imprezę?

(2) Mi jixi ku yu le no idi cel parti keseba.
"Wiem to: Ty nie poszedłeś/poszłaś na imprezę dlaczego?."
Wiem, dlaczego nie poszedłeś/poszłaś na imprezę.

kemaner - jak (zrobione jak)

(1) Yu le xuli mobil kemaner?
"Ty naprawiłeś/naprawiłaś samochód jak?"
Jak naprawiłeś/naprawiłaś samochód?

(2) Mi jixivole ku yu le xuli mobil kemaner.
Zastanawiam się nad tym: Ty naprawiłeś/naprawiłaś samochód jak?."
Zastanawiam się, jak naprawiłeś/naprawiłaś samochód.

Zdania oznajmujące z frazami pytającymi

Mówiący czasami skracają zdanie pytające do frazy, nawet do samego słowa pytającego. Spójnik ku jest nadal używany w przypadku braku pełnego zdania.

Mi jixi ku fe ke mesi.
Wiem, w którym miesiącu.

Te le no loga ku keseba.
On/Ona nie powiedział/powiedziała dlaczego.

Dento sen ku keloka.
To jest tam, gdzie.

Mi jixi ku na idi keloka.
Wiem, gdzie iść.

Korelatywne spójniki frazowe

Korelatywne spójniki frazowe kończą się na -loka, -watu, -seba i -maner, i używają spójnika względnego hu.

Mi ergo denloka hu yu ergo.
Pracuję tam, gdzie ty pracujesz.

Mi xa preata denwatu hu yam sen jumbi. lub Denwatu hu yam sen jumbi, mi xa preata.
Przyjadę, kiedy posiłek będzie gotowy. lub Kiedy posiłek będzie gotowy, przyjadę.

Mi le no idi cel parti denseba hu yu idi.
Nie poszedłem/poszłam na imprezę z tego powodu, że ty poszedłeś/poszłaś.

Mi le xuli mobil denmaner hu yu le alim tas mi.
Naprawiłem/Naprawiłam samochód tak, jak mnie nauczyłeś/nauczyłaś.

Denmaner hu mi le loga...
Tak jak powiedziałem/powiedziałam...

Korelatywy porównawcze

Spójnik kom oznacza jak i jest używany z korelatywami kończącymi się na -pul, -mo, -kwanti i -numer do tworzenia porównań. W poniższych parach przykładowych zdań, drugie zdanie zastępuje określone słowo lub frazę korelatywem.

(1) Mi sen hazuni kom yu.
Jestem smutny/smutna jak ty.

(2) Mi sen denpul kom yu.
Jestem jak ty.

(1) Mi salom yu sodarsim kom misu sodar.
Pozdrawiam cię po bratersku jak mojego brata.

(2) Mi salom yu denpul kom misu sodar.
Pozdrawiam cię jak mojego brata.

(1) Mi no abil na lala meli kom yu.
Nie umiem śpiewać pięknie jak ty.

(2) Mi no abil na lala denpul kom yu.
Nie umiem śpiewać jak ty.

(1) Sama kom mi, pia te hare tiga bete.
Tak samo jak ja, ona również ma troje dzieci.

(2) Denpul kom mi, pia te hare tiga bete.
Tak jak ja, ona również ma troje dzieci.

(1) Hin baytu sen daymo day kom misu to.
Ten dom jest bardzo duży jak mój.

(2) Hin baytu sen denmo day kom misu to.
Ten dom jest tak duży jak mój.

(1) Mi hare tiga bete kom misu gami.
Mam troje dzieci jak mój mąż/moja żona.

(2) Mi hare dennumer bete kom misu gami.
Mam tyle samo dzieci co mój mąż/moja żona.

(1) Mi le kari dua kilogramo fe risi kom yu.
Kupiłem/Kupiłam dwa kilogramy ryżu jak ty.

(2) Mi le kari denkwanti risi kom yu.
Kupiłem/Kupiłam tyle samo ryżu co ty.

daydenpul

Słowo daydenpul jest słowem pochodnym złożonym z day- (przedrostek wzmacniający ) i korelatywu denpul. Tłumaczy się jako co za, po którym następuje rzeczownik w wykrzyknieniach takich jak poniższe:

Daydenpul din!
Co za dzień!

daydenmo

Słowo daydenmo jest słowem pochodnym złożonym z day- (przedrostek wzmacniający ) i korelatywu denmo. Jest to przysłówek stopnia oznaczający tak, gdy następuje po nim przymiotnik/przysłówek, lub taki, gdy następuje po nim zmodyfikowany rzeczownik.

Yu daydenmo bala.
Jesteś taki/taka silny/silna.

Yu hare daydenmo day oko.
Masz takie duże oczy.

Słowo daydenmo jest również używane podobnie jak daydenpul. Oznacza jak, gdy następuje po nim przymiotnik/przysłówek, lub co za, gdy następuje po nim zmodyfikowany rzeczownik.

Daydenmo meli!
Jak pięknie!

Daydenmo meli din!
Co za piękny dzień!

daydenkwanti, daydennumer, denmo multi

Podobnie, słowa daydenkwanti i daydennumer mogą być używane do wyrażenia tak dużo i tak wiele, odpowiednio. Alternatywnie, wyrażenie denmo multi może być używane do wyrażenia obu, ponieważ jest synonimem zarówno daydenkwanti jak i daydennumer.

moyun

Słowo moyun jest słowem pochodnym złożonym ze słowa korelatywnego moy i un (jeden). Oznacza każdy (z osobna) i jest używane, gdy konieczne jest odróżnienie go od każdy/wszyscy.