İlişki Zamirleri

İlişki Zamirleri Tablosu

Belirleyici İlişki Zamirleri

ke, hin, den, ban, moy, nil, alo ve sama ilişki zamirleri daima bir isim (sıfatlarla değiştirilmiş olsun ya da olmasın) veya bir zamir tarafından takip edilmelidir. Asla tek başlarına durmamalılar çünkü (zamir)isim çıkarıldığında, ilişki zamiri kolayca onu takip eden isim/fiilin belirleyicisi olarak yanlış anlaşılabilir. Belirli bir isim olmadığında, te veya to zamirleri isim tamlamasının sonunu işaretler. Bkz. İsim Tamlamaları.

Aşağıdaki cümleleri karşılaştırın:

Hinto bon nasacu.
Bu (şey) güzel kokuyor.

Yukarıdaki cümlede, -to isim tamlamasının sonunu işaretler.

Hin bon nasacu... memorigi mi cel misu femgami.
Bu güzel koku... bana eşimi hatırlatıyor.

Yukarıdaki cümlede, nasacu isim tamlamasının sonunu işaretler.

kekwanti, kenumer

Benzer şekilde, kekwanti (ne kadar miktarda) ve kenumer (kaç tane) ifadeleri de, bir isim ima edildiğinde ve belirtilmediğinde te veya to tarafından takip edilmelidir.

kenumer bon lala - kaç tane güzel şarkı
vs
Kenumer te bon lala?
Kaç tanesi iyi şarkı söylüyor?

Mi le kari dua kilogramo fe risi. Yu le kari kekwanti to?
İki kilo pirinç aldım. Sen ne kadar aldın?

Zorunlu cel

Hareket söz konusu olduğunda, loka ilişki zamirleriyle cel edatı zorunludur.

cel keloka - nereye
cel hinloka - buraya
cel denloka - oraya
vb.

Sorular ve Bildirim Cümleleri İçerisindeki Soru Cümlecikleri

Bildirim cümleleri içerisindeki soru cümlecikleri, isim tamlamaları yerine geçen ve "XYZ?" sorusunun cevabı veya bunun bir çeşitlemesi anlamına gelen cümleciklerdir. Cümlecik bağlacı ku ile başlatılarak, gerçek sorularda görülen aynı belirleyiciyi (ke) kullanarak ve cümleciğin karşılık geldiği sorunun kelime sırasını koruyarak oluşturulurlar.

Aşağıdaki örnek cümle çiftleri şunları göstermektedir: (1) gerçek sorular, (2) soru cümlecikleri içeren bildirim cümleleri

ke - hangi; kete - kim; keto - ne

(1) Kete lubi yu?
"Kim seni seviyor?"
Seni kim seviyor?

(2) Mi jixi ku kete lubi yu.
"Şunu biliyorum: Kim seni seviyor?."
Seni kimin sevdiğini biliyorum.

(1) Yu lubi kete?
"Sen kimi seviyorsun."
Kimi seviyorsun?

(2) Mi jixi ku yu lubi kete.
"Şunu biliyorum: Sen kimi seviyorsun?."
Kimi sevdiğini biliyorum.

(1) Te vole na yam keto?
"O ne yemek istiyor?"
Ne yemek istiyor?

(2) Mi le wanji ku te vole na yam keto.
"Şunu unuttum: O ne yemek istiyor?."
Ne yemek istediğini unuttum.

(1) Te le gibe pesa tas ke doste?
"Parayı hangi arkadaşa verdi?" Parayı hangi arkadaşa verdi?

(2) Te le no loga ku te le gibe pesa tas ke doste.
"Şunu söylemedi Parayı hangi arkadaşa verdi?."
Parayı hangi arkadaşa verdiğini söylemedi.

kesu - kimin

(1) Hinto sen kesu kursi?
"Bu kimin sandalyesi?"
Bu kimin sandalyesi?

(2) Mi vole na jixi ku hinto sen kesu kursi.
"Şunu bilmek istiyorum: Bu kimin sandalyesi?."
Bunun kimin sandalyesi olduğunu bilmek istiyorum.

(1) Kesu kitabu sen per mesa?
"Masadaki kimin kitabı?"
Masadaki kimin kitabı?

(2) Mi jixi ku kesu kitabu sen per mesa.
"Şunu biliyorum: Masadaki kimin kitabı?."
Masadaki kitabın kimin olduğunu biliyorum.

kepul - nasıl veya ne tür (isimle); nasıl (fiille)

(1) Yu sen kepul?
"Nasısın?"
Nasılsın?

(2) Te le swal ku yu sen kepul.
"Şunu sordu: Nasılsın?."
Nasıl olduğunu sordu.

(1) Yu sen kepul insan?
"Ne tür bir insansın?"
Ne tür bir insansın?

(2) Mi jixi ku yu sen kepul insan.
"Şunu biliyorum: Ne tür bir insansın?."
Ne tür bir insan olduğunu biliyorum.

kemo - ne kadar (hangi dereceye kadar)

(1) Te sen kemo lao?
"Kaç yaşında?"
Kaç yaşında?

(2) Te le loga tas mi ku te sen kemo lao.
"Bana şunu söyledi: Kaç yaşında?."
Bana kaç yaşında olduğunu söyledi.

(1) Yu sen kemo pilodo?
"Ne kadar yorgunsun?"
Ne kadar yorgunsun?

(2) Mi jixi ku yu sen kemo pilodo.
Şunu biliyorum: "Ne kadar yorgunsun?".
Ne kadar yorgun olduğunu biliyorum.

kekwanti - ne kadar (miktar); kenumer - kaç tane

(1) Yu le kari kekwanti risi?
"Ne kadar pirinç aldın?"
Ne kadar pirinç aldın?

(2) Mi le oko ku yu le kari kekwanti risi.
"Şunu gördüm: Ne kadar pirinç aldın?."
Ne kadar pirinç aldığını gördüm.

(1) Yu hare kenumer bete?
"Kaç çocuğun var?"
Kaç çocuğun var?

(2) Mi jixipel ku yu hare kenumer bete.
"Şunu merak ediyorum: Kaç çocuğun var?."
Kaç çocuğun olduğunu merak ediyorum.

keloka - nerede

(1) Te ergo keloka?
"Nerede çalışıyor?"
Nerede çalışıyor?

(2) Mi jixi ku te ergo keloka.
"Şunu biliyorum: Nerede çalışıyor?."
Nerede çalıştığını biliyorum.

kewatu - ne zaman

(1) Te xa preata kewatu?
"Ne zaman varacak?"
Ne zaman varacak?

(2) Dento sen ku te xa preata kewatu.
"Şudur: Ne zaman varacak?."
Varacağı zaman budur.

keseba - neden

(1) Yu le no idi cel parti keseba?
"Partiye neden gitmedin?"
Partiye neden gitmedin?

(2) Mi jixi ku yu le no idi cel parti keseba.
"Şunu biliyorum: Partiye neden gitmedin?."
Partiye neden gitmediğini biliyorum.

kemaner - nasıl (nasıl yapılmış)

(1) Yu le xuli mobil kemaner?
"Arabayı nasıl tamir ettin?"
Arabayı nasıl tamir ettin?

(2) Mi jixipel ku yu le xuli mobil kemaner.
Şunu merak ediyorum: Arabayı nasıl tamir ettin?."
Arabayı nasıl tamir ettiğini merak ediyorum.

Soru Öbekleri İçeren Bildirim Cümleleri

Konuşmacılar bazen bir soru cümleciğini bir öbeğe, hatta tek bir soru kelimesine indirgeyebilirler. Tam bir cümlecik olmadığında bile ku bağlacı hala kullanılır.

Mi jixi ku fe ke mesi.
Hangi ayda olduğunu biliyorum.

Te le no loga ku keseba.
Nedenini söylemedi.

Dento sen ku keloka.
İşte orası.

Mi jixi ku na idi keloka.
Nereye gideceğimi biliyorum.

İlişkisel Öbek Bağlaçları

İlişkisel öbek bağlaçları -loka, -watu, -seba ve -maner ile biter ve hu göreli bağlacını kullanır.

Mi ergo denloka hu yu ergo.
Senin çalıştığın yerde çalışıyorum.

Mi xa preata denwatu hu yam sen jumbi. veya Denwatu hu yam sen jumbi, mi xa preata.
Yemek hazır olduğunda varacağım. veya Yemek hazır olduğunda, varacağım.

Mi le no idi cel parti denseba hu yu idi.
Partiye senin gittiğin nedenden dolayı gitmedim.

Mi le xuli mobil denmaner hu yu le alim tas mi.
Arabayı bana öğrettiğin gibi tamir ettim.

Denmaner hu mi le loga...
Dediğim gibi...

Karşılaştırmalı İlişki Zamirleri

kom bağlacı gibi, -e benzer anlamına gelir ve -pul, -mo, -kwanti ve -numer ile biten ilişki zamirleriyle karşılaştırma yapmak için kullanılır. Aşağıdaki örnek cümle çiftlerinde, ikinci cümle belirli bir kelimeyi veya öbeği bir ilişki zamiriyle değiştirir.

(1) Mi sen hazuni kom yu.
Senin gibi üzgünüm.

(2) Mi sen denpul kom yu.
Senin gibiyim.

(1) Mi salom yu sodarsim kom misu sodar.
Seni kardeşim gibi kardeşçe selamlıyorum.

(2) Mi salom yu denpul kom misu sodar.
Seni kardeşim gibi selamlıyorum.

(1) Mi no abil na lala meli kom yu.
Senin gibi güzel şarkı söyleyemiyorum.

(2) Mi no abil na lala denpul kom yu.
Senin gibi şarkı söyleyemiyorum.

(1) Sama kom mi, pia te hare tiga bete.
Benim gibi, onun da üç çocuğu var.

(2) Denpul kom mi, pia te hare tiga bete.
Benim gibi, onun da üç çocuğu var.

(1) Hin baytu sen daymo day kom misu to.
Bu ev benimki gibi çok büyük.

(2) Hin baytu sen denmo day kom misu to.
Bu ev benimki kadar büyük.

(1) Mi hare tiga bete kom misu gami.
Eşim gibi üç çocuğum var.

(2) Mi hare dennumer bete kom misu gami.
Eşim kadar çocuğum var.

(1) Mi le kari dua kilogramo fe risi kom yu.
Senin gibi iki kilo pirinç aldım.

(2) Mi le kari denkwanti risi kom yu.
Senin kadar pirinç aldım.

daydenpul

daydenpul kelimesi, day- (büyütme öneki) ve denpul ilişki zamiriyle oluşan türetilmiş bir kelimedir. Aşağıdaki gibi ünlemlerde bir isimden sonra gelen ne ... ! anlamına gelir:

Daydenpul din!
Ne gün ama!

daydenmo

daydenmo kelimesi, day- (büyütme öneki) ve denmo ilişki zamiriyle oluşan türetilmiş bir kelimedir. Bir sıfat/zarf takip ettiğinde çok, değiştirilmiş bir isim takip ettiğinde ise böyle bir anlamına gelen bir derece zarfıdır.

Yu daydenmo bala.
Çok güçlüsün.

Yu hare daydenmo day oko.
Böyle büyük gözlerin var.

daydenmo kelimesi ayrıca daydenpul gibi de kullanılır. Bir sıfat/zarf takip ettiğinde ne kadar, değiştirilmiş bir isim takip ettiğinde ise ne ... ! anlamına gelir.

Daydenmo meli!
Ne kadar güzel!

Daydenmo meli din!
Ne güzel bir gün ama!

daydenkwanti, daydennumer, denmo multi

Benzer şekilde, daydenkwanti ve daydennumer kelimeleri sırasıyla bu kadar çok ve bu kadar fazla anlamını ifade etmek için kullanılabilir. Alternatif olarak, denmo multi ifadesi, hem daydenkwanti hem de daydennumer ile eş anlamlı olduğu için her ikisini de ifade etmek için kullanılabilir.

moyun

moyun kelimesi, moy ilişki zamiri ve un (bir) ile oluşan türetilmiş bir kelimedir. Her biri anlamına gelir ve her/tümü ile ayırt edilmesi gerektiğinde kullanılır.

Aşağıdaki cümleleri karşılaştırın:

Mi le kari tiga yuxitul cel moyun nini.
Her çocuk için üç oyuncak aldım.

Mi le kari tiga yuxitul cel moy nini.
Tüm çocuklar için üç oyuncak aldım.