Słowa funkcyjne: Spójniki, przyimki i przysłówki funkcyjne
Zobacz także następujące osobne rozdziały: Zaimki, Korelatywy i Liczebniki
Spójniki
- ji - i
- iji... ji... - i... i... (zarówno... jak i...)
- or - lub
- oro... or... - albo... albo...
- nor - ani
- noro... nor... - ani... ani...
- kam - partykuła pytająca (tak/nie)
- kama... kam... - czy... czy...
- mas - ale
- eger - jeśli
- kwas - jak gdyby [kwasi - pozornie]
- ki - że (spójnik wprowadzający zdanie podrzędne)
Fe
Fe jest wielofunkcyjnym przyimkiem o ogólnym, nieokreślonym znaczeniu, często tłumaczonym jako (dotyczący). Może być używany jako przyimek czasu (o, w, na), jako przyimek miejsca (tylko w wyrażeniach przyimkowych, jak pokazano poniżej), w wyrażeniach na początku zdania, jako alternatywa dla przymiotników z -li, oraz w przypadkach, gdy żaden inny przyimek nie jest odpowiedni.
Fe jest opcjonalny w większości wyrażeń czasowych, jak pokazano w poniższych przykładach:
(fe) ban mara - pewnego razu, kiedyś
(fe) duli
mara - czasami, od czasu do czasu
(fe) hin mara - tym
razem
(fe) hin momento - w tym momencie
(fe)
Lunadin - w poniedziałek
(fe) duli Lunadin - w
poniedziałki
(fe) nundin - dzisiaj (używane jako przysłówek)
(fe) tiga din fe xaya - trzy dni później
Wyrażenia fe nunya (obecnie, teraz), fe leya (w przeszłości, poprzednio) i fe xaya (w przyszłości, później) są zazwyczaj pozostawiane bez zmian.
Wyrażanie przynależności
W globasa są dwa sposoby wyrażania przynależności. Przyimek de (od, należący do) jest używany do wyrażania przynależności przez rzeczowniki.
Baytu de Maria sen day.
"Dom Marii jest duży."
Dom Marii jest duży.
Jeśli rzeczownik jest domyślny, używa się zaimka (te/to lub ete/oto):
To de Maria sen day.
Marii jest duży.
Do zaimków dodaje się sufiks -su, aby utworzyć przymiotniki dzierżawcze. Podobnie, partykuła su jest używana do wyrażania przynależności przez rzeczowniki i jest odpowiednikiem polskiego dopełniacza. Jednak w przeciwieństwie do języka polskiego, su jest używane jako osobne słowo.
Maria su baytu sen day.
Dom Marii jest duży.
Jeśli rzeczownik jest domyślny, używa się zaimka (te/to lub ete/oto):
Maria su to sen day.
Marii jest duży.
Przyimki miejsca
- in - w, wewnątrz
- inli - (przym.) wewnętrzny
- fe inya - wewnątrz, w środku
- ex - na zewnątrz (od), z
- exli - (przym.) zewnętrzny
- fe exya - na zewnątrz
- per - na
- perli - (przym.) powierzchowny
- fe perya - na powierzchni
- bax - pod, poniżej
- baxli - leżący poniżej
- fe baxya - pod spodem, poniżej
- of - z (z czegoś), od
- cel - do (ruch) [cele
- cel]
- celki - żeby, aby
- cel na - aby
- cel in - do środka
- cel ex - z (ze środka)
- hoy - w kierunku [hoyo - orientacja/kierunek]
- intre - pomiędzy
- fe intreya - pomiędzy
- ultra - poza
- fe ultraya - poza
- infra - poniżej
- infrali - niższy, gorszy
- infer - krótsza forma
infraya: niższość
- fe infer - poniżej
- cel infer - w dół
- supra - powyżej
- suprali - wyższy, lepszy
- super - krótsza forma
supraya: wyższość
- fe super - powyżej
- cel super - w górę
- pas - przez, poprzez [pasa - przechodzić]
- tras - przez, po drugiej stronie, trans-
- cis - po tej stronie
- wey - dookoła [jowey - otoczenie]
- fol - wzdłuż, zgodnie z
[folo - podążać]
- fe folya - wzdłuż, zgodnie z
- posfol - przeciw (w przeciwnym kierunku)
Złożone przyimki i spójniki
- ruke - (rz.) tył;
(czas.) być z tyłu
- fe ruke - z tyłu
- fe ruke de - z tyłu (czegoś)
- kapi - (rz.) głowa;
(czas.) być na górze
- fe kapi - na górze
- fe kapi de - na górze (czegoś)
- fronta - (rz.) czoło,
przód; (czas.) być z przodu
- fe fronta - z przodu
- fe fronta de - z przodu (czegoś)
- muka - (rz.) twarz;
(czas.) być naprzeciwko, stać twarzą w twarz
- fe muka - naprzeciwko, twarzą w twarz
- fe muka de - naprzeciwko (czegoś)
- oposya - (rz.)
przeciwieństwo; (czas.) być przeciwieństwem
- fe oposya - wręcz przeciwnie
- fe oposya de - naprzeciwko, w przeciwieństwie do, przeciw (fizycznie)
- peda - (rz.) stopa, dół;
(czas.) być na dole
- fe peda - na dole
- fe peda de - na dole (czegoś)
- comen - (rz.) bok;
(czas.) być obok
- fe comen - z boku
- fe comen de - z boku (czegoś), obok
- tayti - (rz.) substytut,
zastępstwo; (czas.) zastępować
- fe tayti fe - zamiast (czegoś)
- fe tayti ki - zamiast + zdanie
- kompara - (rz.)
porównanie; (czas.) porównywać
- fe kompara fe - w porównaniu (z)
- fe kompara ki - podczas gdy
- kosa - (rz.) przyczyna;
(czas.) powodować
- fe kosa fe; kos - z powodu, ze względu na
- kos (den)to - dlatego
- fe kosa ki; koski - ponieważ
- folo - podążać
- fe folo - dlatego, w konsekwencji, więc
- fe folo fe - w konsekwencji (czegoś), w wyniku (czegoś)
- fe folo ki - (tak), że
- ner - blisko
- ner fe - blisko (czegoś)
- teli - daleko, odległy
- teli fe - daleko od
Inne przyimki
- el - znacznik dopełnienia
bliższego
- Funkcjonuje jako przyimek i jest zazwyczaj pomijany
- de - od (należący do)
- tas - do (znacznik dopełnienia dalszego), dla
- tem - o [tema - temat]
- pro - za, dla, pro- (przeciw. anti)
- anti - przeciw
- fal - przez (wykonane) [fale - robić]
- har - z (mając)
[hare - mieć]
- nenhar - bez (nie mając)
- ton - (razem) z [tongo
- razem]
- nenton - bez, oddzielnie od
- yon - za pomocą, przy użyciu
[yongu - używać]
- yon na - przez + imiesłów
- nenyon - bez (nie używając)
- nenyon na - bez + imiesłów
- por - w zamian za
- por (moyun) - na
Słowa funkcyjne czasu
- dur - podczas, przez + wyrażenie
rzeczownikowe
- dur (moyun) - na
- dur na - podczas gdy + imiesłów
- durki - podczas gdy + zdanie
- fin- - (prefiks) koniec,
kończyć [fini - skończyć]
- finfe - (przyim.) aż do + wyrażenie rzeczownikowe
- finki - (spój.) aż + zdanie
- xor- - (prefiks) początek
[xoru - zaczynać]
- xorfe - (przyim.) od, od + wyrażenie rzeczownikowe
- xorki - (spój.) od (kiedy) + zdanie
- jaldi - wcześnie
- dyer - późno
- haji - wciąż
- no haji - już nie
- uje - już
- no uje - jeszcze nie
- fori - natychmiast
- pimpan - często
- nadir - rzadko
- mara - raz (okazja)
- (fe) ban mara - raz, pewnego razu
- (fe) duli mara - czasami
- nun - partykuła czasu teraźniejszego
- nunli - obecnie, aktualnie
- nunya - teraźniejszość
- fe nunya - obecnie, teraz
- nundin - dzisiaj
- (fe) nunli din - w dzisiejszych czasach
- ja- - (pfx) bezpośrednio
sąsiadujący [jara - sąsiad]
- jali - sąsiedni
- le - partykuła czasu przeszłego
- jale - właśnie (czas przeszły bezpośredni)
- jaledin - wczoraj
- leli - przeszły, poprzedni, były
- jaleli - ostatni, najnowszy
- nerleli - niedawno
- telileli - dawno temu
- leya - (rz.) przeszłość
- fe leya - w przeszłości, poprzednio
- lefe - przed + wyrażenie rzeczownikowe; temu
- lefe or fe - do (przed lub w)
- lefe na - przed + imiesłów
- leki - przed + zdanie
- xa - partykuła czasu przyszłego
- jaxa - mieć zamiar (czas przyszły bezpośredni)
- jaxadin - jutro
- xali - (przym.) przyszły
- jaxali - następny, a następnie
- nerxali - wkrótce
- telixali - za długi czas
- xaya - (rz.) przyszłość; (czas.) być po, następować
- fe xaya - w przyszłości, później
- xafe - po, za + wyrażenie rzeczownikowe
- xafe na - po + imiesłów
- xaki - po + zdanie
Słowa funkcyjne ilości i stopnia
- kriban - prawie
- kufi - wystarczający, dość
(ilości)
- kufimo - wystarczająco, dość (stopnia)
- plu - wiele (używane do wyrażania liczby mnogiej)
- multi - dużo, wiele
- xosu - mało (ilości), trochę [przeciw. multi]
- daymo - bardzo, znacznie
- lilmo - trochę (stopnia) [przeciw. daymo]
- godomo - zbyt
- total - cały, całkowity
- eskaso - ledwo, zaledwie
- daju - około, w przybliżeniu
- dajuya - (rz.) przybliżenie, oszacowanie; (czas.) przybliżać, szacować
Inne przysłówki funkcyjne
- no - nie
- noli - negatywny
- noya - powiedzieć nie, zaprzeczyć, odrzucić
- si - tak
- sili - twierdzący
- siya - powiedzieć tak, zatwierdzić
- hata - nawet
- no hata - nawet nie
- fe hataya - mimo to, jednakże
- fe hataya fe - pomimo + wyrażenie rzeczownikowe
- fe hataya na pomimo + imiesłów
- fe hataya ki - mimo że, chociaż + zdanie
- pia - także, również
- sol - tylko [solo - sam, jedyny]
Porównanie
- kom - jak (porównywalny z), niż (w porównaniu z) [kompara - porównanie/porównywać]
- denmo... kom... - tak... jak...
- max - więcej
- maxpul - dodatkowy, kolejny; dodatkowo, ponadto
- ji max (o)to/(e)te - i tak dalej
- max... kom... - więcej (większa liczba, większa ilość)... + rzeczownik/czasownik niż...
- maxmo... kom... - bardziej (w większym stopniu)... + przym./przysł. niż...
- denkwanti... kom... - tyle samo co
- dennumer... kom... - tyle samo (czegoś) co
- maxim - najwięcej
- maximum - maksimum, najwyżej
- maximumya - maksimum
- maximummo - jak... (tylko) możliwe
- maxori - (przym./przysł.)
większość (większość z), przeważnie
- maxoriya - większość
- maxus - (przyim.) plus, z
dodatkiem, oprócz
- maxusli - (przym./przysł.) dodatni (+1, +2, itd.), oprócz tego
- fe maxusya - oprócz tego
- min - mniej
- min... kom... - mniej... + rzeczownik/czasownik niż...
- minmo... kom... - mniej... + przym./przysł. niż...
- minim - najmniej
- minimum - minimum, przynajmniej
- minimumya - minimum
- minori - (przym./przysł.)
mniejszość
- minoriya - mniejszość
- minus - (przyim.) minus, z
wyjątkiem
- minusli - (przym./przysł.) ujemny (-1, -2, itd.), z wyjątkiem tego
- fe minusya - z wyjątkiem tego
- minus eger - chyba że
Wzmocnienie kontrastu
Partykuła he może być używana do wyrażenia wzmocnienia kontrastu w odniesieniu do większości słów: określników (zobacz Korelatywy), słów treści, przysłówków funkcyjnych i partykuł czasownikowych. Pojawia się tuż przed słowem, które jest wzmacniane. Porównaj następujący zestaw zdań:
He mi le nilwatu loga ki te le cori misu pesa.
Ja (sam) nigdy nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze. (Ktoś inny powiedział, że ukradła pieniądze.)
Mi le he nilwatu loga ki te le cori misu pesa.
Ja nigdy nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze. (Zdecydowanie nie powiedziałem i nie powiedziałbym, że ukradła moje pieniądze.)
Mi le nilwatu he loga ki te le cori misu pesa.
Ja nigdy (nawet/właściwie) nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze. (Nie zostało to powiedziane werbalnie, że ukradła moje pieniądze, ale było to sugerowane.)
Mi le nilwatu loga ki he te le cori misu pesa.
Nigdy nie powiedziałem, że to ona ukradła moje pieniądze. (Powiedziałem, że ktoś inny ukradł moje pieniądze.)
Mi le nilwatu loga ki te le he cori misu pesa.
Nigdy nie powiedziałem, że ona (właściwie) ukradła moje pieniądze. (Powiedziałem, że wzięła moje pieniądze, ale nie nazwałbym tego kradzieżą.)
Mi le nilwatu loga ki te le cori he misu pesa.
Nigdy nie powiedziałem, że ukradła moje pieniądze. Albo: Nigdy nie powiedziałem, że pieniądze, które ukradła, były moje. (Powiedziałem, że ukradła pieniądze kogoś innego.)
Mi le nilwatu loga ki te le cori misu he pesa.
Nigdy nie powiedziałem, że ukradła moje pieniądze. Albo: Nigdy nie powiedziałem, że to pieniądze ukradła mi. (Ukradła mi coś innego.)
Dla większego nacisku, można również przenieść wzmacniane słowo na początek, razem z he, po którym następuje przecinek i całe zdanie bez he. Na przykład:
He nilwatu, mi le nilwatu loga ki te le cori misu pesa.
Nigdy przenigdy, ja nigdy nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze.
He cori, mi le nilwatu loga ki te le cori misu pesa.
Ukradła? Ja nigdy nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze.